Με τον όρο λιθίαση του ουροποιητικού, εννοούμε τη δημιουργία μικρών ή μεγάλων λίθων στην αποχετευτική μοίρα του ουροποιητικού συστήματος.

Ανάλογα με την εντόπιση του λίθου κατηγοριοποιείται ως εξής:

• λιθίαση των νεφρών ή “πέτρα στα νεφρά” όπως είναι ευρύτερα γνωστή
• λιθίαση των ουρητήρων, των οργάνων που μεταφέρουν τα ούρα από τα νεφρά στην ουροδόχο κύστη
• λιθίαση της ουροδόχου κύστης
• λιθίαση της ουρήθρας, του οργάνου μέσω του οποίου διέρχονται τα ούρα από την κύστη προς τα έξω

Αιτιολογία
Η δημιουργία των λίθων καθορίζεται από μια σειρά παραγόντων κινδύνου που είναι είτε ενδογενείς, είτε προέρχονται από το περιβάλλον του ασθενούς (εξωγενείς παράγοντες). Συνήθως, είναι ένας συνδυασμός παραγόντων που συμβάλλει στη δημιουργία τους.
Στους ενδογενείς παράγοντες, περιλαμβάνονται:
Η ηλικία – oι λίθοι εμφανίζονται συχνότερα στις ηλικίες μεταξύ 20 και 50 ετών.
To φύλο – οι άντρες εμφανίζουν λιθίαση 3 φορές συχνότερα από τις γυναίκες.
Η κληρονομικότητα – το 25% των ασθενών με λιθίαση αναφέρουν ότι υπάρχει και άλλο άτομο στην οικογένειά τους με το ίδιο πρόβλημα.

Στους εξωγενείς παράγοντες, περιλαμβάνονται:

Οι κλιματικές συνθήκες – άνθρωποι που κατοικούν σε θερμά κλίματα, έχουν αυξημένες πιθανότητες να αναπτύξουν λίθους.

Η διατροφή – η κατανάλωση αυξημένης ποσότητας ζωικού λευκώματος και ζωικού λίπους προδιαθέτει στη δημιουργία λίθων, όπως και η αυξημένη κατανάλωση αλατιού. Επι, η υπερβολική κατανάλωση ασβεστίου με τις τροφές (γαλακτοκομικά) προδιαθέτει στη δημιουργία λίθων.

Η πρόσληψη υγρών – κατανάλωση μικρής ποσότητας υγρών, ιδιαίτερα αν είναι λιγότερη από 1,5 λίτρο ημερησίως, αυξάνει την πιθανότητα σχηματισμού λίθων.

Η παχυσαρκία – το αυξημένο σωματικό βάρος προδιαθέτει στον σχηματισμό λίθων.

Το επάγγελμα – Άνθρωποι που δουλεύουν σε επαγγέλματα πνευματικής και καθιστικής εργασίας έχουν μεγαλύτερα ποσοστά εμφάνισης λίθων σε σχέση με άτομα που κάνουν χειρωνακτική εργασία.

Η φαρμακευτική αγωγή – συγκεκριμένα αντιυπερτασικά φάρμακα, η λήψη αντιόξινων φαρμάκων, καθώς και θεραπείες σε ανοσοκατεσταλμένους ασθενείς, όπως οι πάσχοντες από HIV, προδιαθέτουν στη δημιουργία λίθων.

Συμπτώματα
Οι λίθοι πολύ συχνά δεν προκαλούν κανένα σύμπτωμα και ανακαλύπτονται σε τυχαίο απεικονιστικό έλεγχο (υπερηχογράφημα/αξονική τομογραφία), στα πλαίσια διερεύνησης άλλων νοσημάτων. Σε πολλές περιπτώσεις όμως, μπορεί να προκαλέσουν σοβαρά συμπτώματα που χρήζουν άμεσης αντιμετώπισης.
Τα συχνότερα συμπτώματα είναι:

• Πόνος – Κωλικός νεφρού
  Πρόκειται για έναν από τους πιο οξείς πόνους στην κοιλιακή χώρα και θεωρείται εφάμιλλος των οδυνών ενός φυσιολογικού τοκετού. Η έντασή του είναι κυμαινόμενη (ο πόνος έρχεται και φεύγει) και εντοπίζεται στην οσφυική χώρα, ενώ, μπορεί να αντανακλά κατά μήκος της κοιλιάς έως τα γεννητικά όργανα. Ο πόνος παρουσιάζεται κατά την αιφνίδια μετακίνηση του λίθου από το νεφρό στον ουρητήρα, που έχει ως αποτέλεσμα την τέλεια απόφραξή του. Συχνά συνοδεύεται με τάση ή και εμετό.
• Αιματουρία (αίμα στα ούρα)
• Πυρετός με συνοδό πόνο στη νεφρική χώρα
• Καύσος κατά την ούρηση, που συνοδεύεται από διακεκομμένη αποβολή των ούρων
• Πλήρης αδυναμία ούρησης, κατάσταση η οποία απαιτεί άμεση αντιμετώπιση

Διάγνωση
Από τη στιγμή που είναι παρουσία λίθου, ο ασθενής χρειάζεται να υποβληθεί σε μια σειρά εξετάσεων προκειμένου να καθοριστεί το μέγεθος και η θέση του λίθου, όπως επίσης και να διαπιστωθεί εάν η παρουσία του προκαλεί βλάβες στους νεφρούς. Συνοπτικά οι εξετάσεις που μπορεί να ζητηθούν από το θεράποντα ιατρό είναι οι ακόλουθες:

Αιματολογικές εξετάσεις
Γενική αίματος, κρεατινίνη (εκτίμηση νεφρικής λειτουργίας), ασβέστιο, ουρικό οξύ, παραθορμόνη

Εξέταση ούρων

• Καλλιέργεια ούρων (ανίχνευση πιθανής εστίας λοίμωξης)
• Συλλογή ούρων 24ώρου, εφόσον κριθεί απαραίτητο, προκειμένου να καθοριστούν τα επίπεδα ασβεστίου, ουρικού οξέος και οξαλικών

Απεικονιστικός έλεγχος

• Ακτινογραφία και υπερηχογράφημα νεφρών-ουρητήρα-κύστεως
• Αξονική τομογραφία κοιλίας
• Αξονική πυελογραφία

Αντιμετώπιση της λιθίασης

Η εξέλιξη της τεχνολογίας στην ειδικότητα της ουρολογίας, μας επιτρέπει πλέον να προσφέρουμε στον ασθενή μια σειρά από ελάχιστα επεμβατικές θεραπευτικές επιλογές, υποκαθιστώντας σε μεγάλο βαθμό την ανοικτή χειρουργική. Σε αυτές περιλαμβάνονται η ουρητηροσκόπηση με χρήση του holmium laser, η εξωσωματική λιθοτριψία, η διαδερμική νεφρολιθοτριψία και η λαπαροσκοπική αφαίρεση του λίθου.
Η επιλογή καθορίζεται από τους ακόλουθους παράγοντες:

1. Το μέγεθος του λίθου
2. Την εντόπισή του (π.χ. βρίσκεται στο νεφρό ή έχει μετακινηθεί στον ουρητήρα;)
3. Την πιθανή σύσταση του λίθου
4. Την παρουσία πόνου που δεν ελέγχεται φαρμακευτικά (απαιτείται άμεση αντιμετώπιση)
5. Την παρουσία λοίμωξης (απαιτείται άμεση αντιμετώπιση)

Α. Συντηρητική αντιμετώπιση
Πολύ συχνά η λιθίαση μπορεί να αντιμετωπιστεί συντηρητικά, ιδιαίτερα οι πολύ μικρές πέτρες στο νεφρό, όπως επίσης και οι μικροί λίθοι στον ουρητήρα, που δεν προκαλούν ενοχλήσεις. Οι πέτρες αυτές μπορούν να αποβληθούν αυτόματα, με τη βοήθεια ειδικής φαρμακευτικής αγωγής. Η πιθανότητα να ουρήσει ένας ασθενής ένα λίθο εξαρτάται από το μέγεθός του. Πιο συγκεκριμένα, λίθοι 4, 5 και 6 χιλιοστών έχουν πιθανότητα 90%, 50% και 20% αντίστοιχα, να αποβληθούν από μόνοι τους σε διάστημα 4 έως 6 εβδομάδων.

Β. Εξωσωματική λιθοτριψία
Πραγματοποιείται θραύση του λίθου με κρουστικά κύματα. Γίνεται συνήθως πολύ καλά ανεκτή από τον ασθενή και μπορεί να είναι αποτελεσματική σε ποσοστό που φτάνει το 90%, για πέτρες 1 έως 2cm, που βρίσκονται στους νεφρούς ή στο αρχικό τμήμα του ουρητήρα. Παρ’ όλα αυτά, υπάρχουν λίθοι που δεν μπορούν να σπάσουν με την εξωσωματική λιθοθρυψία. Η επιτυχία εξαρτάται από το μέγεθος της πέτρας, την εντόπιση και τη σύστασή της, από τον αριθμό των κρουστικών κυμάτων που χρησιμοποιήθηκαν και στη δυνατότητα αποβολής των συγκριμάτων, μετά το πέρας της διαδικασίας.

Γ. Ουρητηροσκόπηση και ενδοσωματική λιθοτριψία
Χρησιμοποιείται για λίθους που βρίσκονται στον ουρητήρα ή/ και στο νεφρό. Το ουρητηροσκόπιο μέσω της ουρήθρας και της κύστης εισέρχεται στον ουρητήρα μέχρι τον λίθο, όπου ειδικοί λιθοτρύπτες σπάζουν τον λίθο, και αφαιρούνται τα θραύσματά του. Οι πιο σύγχρονοι και αποτελεσματικοί λιθοτρύπτες είναι οι holmium laser λιθοτρύπτες.

Δ. Διαδερμική νεφρολιθοτρυψία
Χρησιμοποιείται για μεγάλους λίθους του νεφρού (>2cm) ή λίθους του νεφρού που δεν σπάνε με την εξωσωματική λιθοθρυψία. Μέσω μιας οπής που γίνεται από το δέρμα μέχρι το νεφρό, εισάγεται το νεφροσκόπιο, ανευρίσκεται ο λίθος και σπάζει με ειδικούς λιθοτρύπτες, συνήθως υπερηχογραφικούς ή βαλλιστικούς.

E. Λαπαροσκοπική/Ανοικτή χειρουργική επέμβαση
Έχει περιοριστεί ο ρόλος της σήμερα και προτιμάται μόνο για επιλεγμένες περιπτώσεις.