ΟΡΙΣΜΟΣ – ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ – ΕΠΙΠΟΛΑΣΜΟΣ

Η πρόωρη εκσπερμάτιση (ΠΕ) αποτελεί την πιο συνηθισμένη σεξουαλική δυσλειτουργία, καθώς υπολογίζεται ότι το 30% των ενηλίκων ανδρών παρουσιάζουν αυτή τη διαταραχή. Ιδιαιτέρως συχνή είναι σε άντρες κάτω των 60 ετών, αλλά παρόλα αυτά αποτελεί μια από τις παθήσεις που έχουν ανεπαρκή διάγνωση και θεραπεία. Μάλιστα στους άνδρες κάτω των 60 ετών, η πρόωρη εκσπερμάτιση είναι πιο συνηθισμένη από τη στυτική δυσλειτουργία (ΣΔ). Επηρεάζει τουλάχιστον το 20% των ανδρών.

Πρόκειται για περίπλοκη ιατρική πάθηση για την οποία ευθύνονται διάφοροι παράγοντες. Περιγράφεται ως σύντομος λανθάνων χρόνος εκσπερμάτισης, ελλιπής ή μηδενικός έλεγχος εκσπερμάτισης, με ιδιαίτερα αρνητικές επιπτώσεις στους άνδρες που υποφέρουν και τις συντρόφους τους. Στη διαταραχή αυτή, η εκσπερμάτιση γίνεται πρόωρα, και συγκεκριμένα είτε γίνεται πριν την είσοδο του πέους στον κόλπο, είτε σε χρονικό διάστημα κάτω των 60 δευτερολέπτων εντός του κόλπου, σύμφωνα με την Παγκόσμια Ουρολογική Εταιρεία.

Κατά τη διαταραχή αυτή τρείς προυποθέσεις πρέπει να συντρέχουν:

Α) Ο λανθάνων χρόνος ενδοκολπικής εκσπερμάτισης, δηλαδή η χρονική περίοδος που μεσολαβεί ανάμεσα στην κολπική διείσδυση και την εκσπερμάτιση είναι κάτω από 1 με 2 λεπτά (το 90% των ανδρών με πρόωρη εκσπερμάτιση αναφέρουν χρόνο 1 λεπτό, ενώ το 10% δηλώνουν 1 έως 2 λεπτά).

Β) Αδυναμία καθυστέρησης της εκσπερμάτισης πριν ή αμέσως μετά την κολπική διείσδυση, που οφείλεται στην απώλεια του ελέγχου της εκσπερμάτισης.

Γ) Αρνητική ψυχολογία εξαιτίας της πάθησης, καθώς ο άνδρας παρουσιάζει αγωνία, απογοήτευση και μειωμένη ευχαρίστηση κατά τη σεξουαλική επαφή.

Παρά τη συχνότητα εμφάνισής της η πρόωρη εκσπερμάτιση παραμένει μια πάθηση που δύσκολα διαγιγνώσκεται και θεραπεύεται, κυρίως επειδή οι άνδρες τις περισσότερες φορές ντρέπονται και δεν θέλουν να συζητήσουν τα συμπτώματα με το γιατρό. Πολλοί πιστεύουν ότι η πάθησή τους δεν αντιμετωπίζεται και για το λόγο αυτό ποσοστό κάτω απο 10% των ανδρών επισκέπτονται τον ειδικό Ουρολόγο Ανδρολόγο.

ΠΑΘΟΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ

Είναι γνωστό ότι η σεξουαλική λειτουργία των ανδρών περιγράφεται σαν μία αλληλουχία 4 σταδίων: επιθυμία, διέγερση, οργασμός (εκσπερμάτιση) και χαλάρωση. Η σεξουαλική δυσλειτουργία συνήθως προκύπτει σε ένα ή περισσότερα από τα τρία πρώτα στάδια, οπότε μιλάμε για διαταραχή της σεξουαλικής επιθυμίας (μειωμένη libido), της διέγερσης (που ορίζεται ως στυτική δυσλειτουργία) και του οργασμού-εκσπερμάτισης (συγκαταλλέγονται η πρόωρη εκσπερμάτιση, η καθυστερημένη εκσπερμάτιση και η αδυναμία εκσπερμάτισης). Στην πρόωρη εκσπερμάτιση δεν έχουμε διαταραχή ούτε αύξηση της διέγερσης, αλλά ούτε και αλλαγές στη στύση. Αντίθετα πρόκειται για ταχεία εξέλιξη των δύο πρώτων σταδίων της σεξουαλικής λειτουργίας.

Η εκσπερμάτιση βρίσκεται υπό τον έλεγχο του κεντρικού νευρικού συστήματος και πρόσφατα στοιχεία δείχνουν ότι αποτελεί περισσότερο νευροβιολογικό και κατά δεύτερο λόγο ψυχολογικό φαινόμενο. Στη διαδικασία της εκσπερμάτισης συμμετέχουν αρκετοί νευροδιαβιβαστές, όπως η σεροτονίνη (5-HT), η ντοπαμίνη, η ωκυτοκίνη και άλλοι. Από αυτούς, η σεροτονίνη και οι υποδοχείς αυτής ευθύνονται κατά κύριο λόγο για τη διαδικασία ελέγχου και καθυστέρησης της εκσπερμάτισης. Συγκεκριμένα, οι μελέτες έχουν καταδείξει ότι η πρόωρη εκσπερμάτιση σχετίζεται ενδεχομένως με χαμηλά συναπτικά επίπεδα σεροτονίνης στις περιοχές του κεντρικού νευρικού συστήματος που ρυθμίζουν την εκσπερμάτιση.

Πρόσφατα ανακοινώθηκε ότι το βασικό αίτιο είναι κάποια γονιδιακή μετάλλαξη που σχετίζεται με τα επίπεδα της σεροτονίνης. Οι μελέτες έδειξαν ότι όσοι εκσπερμάτωναν πολύ γρήγορα στη διάρκεια της ερωτικής επαφής έφεραν μία μεταλλαγμένη μορφή ενός γονιδίου που ελέγχει την ορμόνη σεροτονίνη, η οποία χρησιμεύει για τη μετάδοση μηνυμάτων μεταξύ των κυττάρων του εγκεφάλου και ρυθμίζει, μεταξύ άλλων, την ταχύτητα της εκσπερμάτισης. Στους άνδρες που εκσπερμάτωναν γρήγορα, η σεροτονίνη φαινόταν να είναι λιγότερο δραστήρια στο τμήμα του εγκεφάλου που ελέγχει την εκσπερμάτιση. Η μειωμένη δραστηριότητα της σεροτονίνης υποδηλώνει ότι τα νευρικά μηνύματα δεν μεταδίδονται με φυσιολογικό τρόπο σε αυτούς τους άνδρες. Το εύρημα αυτό αντικρούει την επικρατούσα άποψη, που θέλει ως κύρια αιτία της πρόωρης εκσπερμάτισης κάποια ψυχολογική διαταραχή. Η συσχέτιση της σεροτονίνης με την πρόωρη εκσπερμάτιση είναι καλά τεκμηριωμένη και ήδη έχουν αναπτυχθεί φάρμακα τα οποία παρατείνουν τη δράση της στους άντρες που έχουν αυτή τη διαταραχή.

Στους άνδρες που πάσχουν από πρόωρη εκσπερμάτιση, η διέγερση-στύση ακολουθείται γρήγορα από την εκσπερμάτιση με ελάχιστο ή καθόλου έλεγχο. Η στύση δηλαδή είναι φυσιολογική, αλλά πολύ σύντομη και ακολουθείται από ταχεία εκσπερμάτιση και οργασμό, χωρίς να υπάρχει η ενδιάμεση φάση όπου το ζευγάρι μπορεί να απολαύσει το σεξ.

ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΑ ΠΡΟΩΡΗΣ ΕΚΣΠΕΡΜΑΤΙΣΗΣ

Έχει επικρατήσει η κατάταξη της πάθησης σε δύο μορφές. Η πρωτοπαθής ή «χρόνια», η οποία εμφανίζεται από την πρώτη σεξουαλική επαφή στη ζωή του άνδρα και συνεχίζεται σε όλη του τη ζωή, και η δευτεροπαθής ή «επίκτητη», η οποία εμφανίζεται ξαφνικά ή σταδιακά, ενώ παλαιότερα η διαδικασία εκσπερμάτισης ήταν φυσιολογική. Και στους δύο τύπους η εκσπερμάτιση προκύπτει πολύ γρήγορα πριν την κολπική διείσδυση ή σε λιγότερο από 1-2 λεπτά μετά τη διείσδυση. Το 50% των ανδρών που εμφανίζουν συμπτώματα πρόωρης εκσπερμάτισης αναφέρουν ότι τα συμπτώματα ξεκίνησαν κατά την πρώτη σεξουαλική τους επαφή.

Η δευτεροπαθής πρόωρη εκσπερμάτιση προκαλείται από ψυχολογικούς και οργανικούς παράγοντες.

Οι συνήθεις ψυχολογικές αιτίες είναι οι εξής:

Stress
Άγχος για την απόδοση κατά τη σεξουαλική επαφή (φόβος αποτυχίας)
Nέα σύντροφος
Aκατάλληλες συνθήκες
Aκατάλληλη ώρα ερωτικής επαφής

Οι βασικές οργανικές αιτίες που συνδέονται με επίκτητη πρόωρη εκσπερμάτιση είναι οι εξής:

Παθήσεις του προστάτη, και ειδικότερα χρόνια προστατίτιδα
Στυτική Δυσλειτουργία (ΣΔ)
Υπερθυρεοειδισμός
Χρήση ψυχοτρόπων ουσιών
Σακχαρώδης διαβήτης
Βλάβες νωτιαίου μυελού

ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ
Η ικανοποιητική σεξουαλική ζωή είναι βασικό στοιχείο κάθε πετυχημένης σχέσης και παίζει σημαντικό ρόλο στη συνολική υγεία του ατόμου. Η πρόωρη εκσπερμάτιση επηρεάζει την ποιότητα της ζωής των ανδρών, αλλά και των συντρόφων τους. Οι άνδρες που πάσχουν από ΠΕ αναφέρουν ανεπαρκή έλεγχο της εκσπερμάτισης, έντονο προσωπικό άγχος, ελλιπή ικανοποίηση από τη σεξουαλική συνεύρεση και απογοήτευση δική τους και της συντρόφου. Η αυτοεκτίμηση του ατόμου μειώνεται και ο άνδρας κατακλύζεται από αίσθημα ντροπής και κατάθλιψη.

Αλλά και οι σύντροφοι των ανδρών που πάσχουν από πρόωρη εκσπερμάτιση δηλώνουν ότι δεν ικανοποιούνται κατά τη σεξουαλική πράξη, αποδυναμώνεται η σχέση τους και τελικά προτείνουν στο σύντροφό τους να αναζητήσει ιατρική βοήθεια.

ΘΕΡΑΠΕΙΑ
Όπως αναφέραμε παραπάνω, και η χρόνια και η επίκτητη πρόωρη εκσπερμάτιση έχουν ως βάση νευροβιολογικούς παράγοντες που είναι ιάσιμοι. Εάν η πρόωρη εκσπερμάτιση προκαλείται από μια άλλη ασθένεια (πχ. από μη διαγνωσμένη χρόνια προστατίτιδα ή υπερθυρεοειδισμό) τότε η θεραπεία της βασικής νόσου θα επιφέρει θετικά αποτελέσματα και στο πρόβλημα της πρόωρης εκσπερμάτισης. Σε κάθε περίπτωση συνιστάται ιατρική εξέταση από τον ειδικό Ουρολόγο Ανδρολόγο για τη σωστή διάγνωση και θεραπεία.

Αρχικά η πρόωρη εκσπερμάτιση αντιμετωπίστηκε ως αμιγές ψυχολογικό πρόβλημα και για δεκαετίες θεραπευόταν με ψυχοθεραπευτικές συμπεριφορικές και γνωσιακές προσεγγίσεις. Αργότερα έγιναν διαθέσιμες φαρμακολογικές θεραπείες, όπως φάρμακα από του στόματος και σκευάσματα τοπικής εφαρμογής.

Συμπεριφορική και γνωσιακή θεραπεία
Πρόκειται για διάφορες ψυχολογικές και σωματικές τεχνικές που έχουν σαν σκοπό να εκπαιδεύσουν τους άνδρες να αναγνωρίζουν τα σημάδια πριν την εκσπερμάτιση και να βελτιώνουν τον έλεγχο της εκσπερμάτισης.

H θεραπεία της πρόωρης εκσπερμάτισης γίνεται από τη δεκαετία του 1960, είτε με μια ειδική μέθοδο βιοανάδρασης που λέγεται μέθοδος «Stop and Go» (διακοπής-έναρξης ή διακεκομμένη συνουσία), ή με την τεχνική «Squeeze» (τεχνική «πίεσης») της βαλάνου. Πρόκειται για τεχνικές συμπεριφοράς που εμπεριέχουν ειδικές ασκήσεις διέγερσης μέχρι το όριο της εκσπερμάτισης και αναστολή της διαδικασίας με συμπίεση του πέους πολλές φορές. Η κλινική εμπειρία όμως έχει δείξει ότι μετά την αρχική επιτυχία της τάξεως του 50-60%, δεν καταφέρνουν να προσφέρουν μακροχρόνια βελτίωση. Οι μέθοδοι αυτές δεν προσφέρουν πολλές φορές ικανοποίηση στη σύντροφο.

Πιο αποτελεσματικό ενδεχομένως είναι οι άνδρες να μάθουν να μετριάζουν το επίπεδο διέγερσης εκτελώντας αργές, αισθησιακές κινήσεις με βαθιές και αργές αναπνευστικές κινήσεις, ή με ειδικές στάσεις κατά τη διάρκεια της σεξουαλικής πράξης, ώστε να διατηρείται το επίπεδο διέγερσης κάτω από το όριο εκσπερμάτισης, διατηρώντας παράλληλα μια ικανοποιητική στύση. Ωστόσο, επιστημονικές μελέτες δείχνουν ότι η βελτίωση που επιτυγχάνεται με αυτές τις μεθόδους δεν διαρκεί για μεγάλο χρονικό διάστημα.

Πολλοί νέοι άνδρες καταφεύγουν στον αυνανισμό πριν τη σεξουαλική συνεύρεση, ώστε να μειωθεί η ευαισθησία του πέους και να μπορούν να πετύχουν μεγαλύτερο χρόνο εκσπερμάτισης σε μια δεύτερη στύση και επαφή.

Το πιο επιθυμητό θα ήταν να μπορεί ο άνδρας να μαθαίνει να αναγνωρίζει τα σημάδια έντονης διέγερσης και να διατηρεί το επίπεδο σεξουαλικής διέγερσης κάτω από το επίπεδο έντασης το οποίο ενεργοποιεί το αντανακλαστικό εκσπερμάτισης. Δυστυχώς πρόκειται για βραχυπρόθεσμα αποτελεσματικές τεχνικές αυτοβοήθειας που κάποιες φορές, ειδικά σε κακή πρακτική αυνανισμού, μπορούν να επιδεινώσουν αντί να απαλείψουν την πρόωρη εκσπερμάτιση και να εμποδίσουν την ανάπτυξη μηχανισμών ελέγχου της εκσπερμάτισης. Γενικά, μέχρι σήμερα οι μελέτες που υποστηρίζουν την αποτελεσματικότητα των τεχνικών συμπεριφοράς είναι λίγες.

Φαρμακολογική θεραπεία
Η τοπική εφαρμογή προϊόντων απευαισθητοποίησης, όπως κρέμες και σπρέϋ που περιέχουν αναισθητικά συστατικά όπως λιδοκαΐνη και πριλοκαΐνη για τη μείωση της ευαισθησίας του πέους, καθυστερούν την εκσπερμάτιση και παρουσιάζουν μέτρια αποτελέσματα. Μπορούν όμως να προκαλέσουν μούδιασμα του πέους, ακόμη και απώλεια στύσης και αδυναμία εκσπερμάτισης. Επίσης το αναισθητικό συστατικό, εάν δεν χρησιμοποιηθεί προφυλακτικό, μπορεί να μεταφερθεί στη σύντροφο προκαλώντας μειωμένη απόλαυση και αδυναμία οργασμού. Παρομοίως, η χρήση προφυλακτικού που περιέχει αναισθητική ουσία (επιβραδυντικά), τα οποία δημιουργούν ελαφριά αίσθηση μουδιάσματος, μπορεί να είναι αποτελεσματικά και για σύντομο χρονικό διάστημα, ωστόσο ενδέχεται να επιδεινώσουν αντί να εξαλείψουν το πρόβλημα επειδή μειώνουν τις σεξουαλικές αισθήσεις.

Υπάρχουν διάφορα σκευάσματα που λαμβάνονται από το στόμα και δίνονται με ιατρική συνταγή και τα οποία χρησιμοποιούνται με επιτυχία. Ήδη από τη δεκαετία του 1990, αντικαταθλιπτικά φάρμακα, όπως η Ecitalopram και αργότερα η Cetraline δίνονται με ικανοποιητικά αποτελέσματα. Το πιο βασικό έως πριν λίγους μήνες φάρμακο, η Paroxetine, είτε σε εφάπαξ δόση χορηγούμενη μία ώρα πριν από προγραμματισμένη συνουσία, ή μετά από μια αρχική περίοδο καθημερινής χρήσης, μπορεί να είναι αποτελεσματική σε άνδρες με πρόωρη εκσπερμάτιση. Αρνητικό είναι το υψηλό ποσοστό ανεπιθύμητων ενεργειών σε μακροχρόνια βάση.

Καθυστέρηση της εκσπερμάτισης έχουν προσφέρει σε διάφορες μελέτες και η Clomipramine και η Fluoxetine. Φάνηκε ότι η πρώτη είναι το ισχυρότερο φάρμακο αλλά, εφόσον οι ανεπιθύμητες ενέργειες είναι περισσότερες με τα τρικυκλικά αντικαταθλιπτικά, η δεύτερη αποτελεί την καλύτερη αρχική επιλογή για όσους επιθυμούν να δοκιμάσουν μία φαρμακολογική προσέγγιση. Σημειώνεται ότι η θεραπεία μπορεί να γίνει και με μία μόνο δόση του φαρμάκου 1 ώρα πρίν τη συνουσία.

To 2005 δοκιμάσθηκε στις ΗΠΑ η ουσία Dapoxetine σε δόση 30 ή 60 mg και τα αποτελέσματα έδειξαν παράταση του χρόνου εκσπερμάτισης στο τετραπλάσιο σε σχέση με το εικονικό φάρμακο (placebo) δηλαδή κοντά στα 10 λεπτά. To φάρμακο κυκλοφόρησε το 2011 στην Ευρώπη και πρόσφατα στην Ελλάδα. Προσοχή πρέπει να δίνεται στην τήρηση μερικών κανόνων για την αποφυγή σοβαρών ανεπιθύμητων ενεργειών.

Καθώς έχει ήδη δημοσιευθεί ότι το βασικό αίτιο είναι κάποια γονιδιακή μετάλλαξη που σχετίζεται με τα επίπεδα της σεροτονίνης, μελέτες αποσκοπούν σήμερα στην ανάπτυξη τεχνικών γονιδιακής θεραπείας για τη θεραπεία της νόσου.