«ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΤΟΥ ΠΡΟΣΤΑΤΗ» Μοντέλο υπολογισμού της πιθανότητας θετικής βιοψίας

Ο καρκίνος του προστάτη είναι σήμερα ο συχνότερος καρκίνος στον άνδρα και αποτελεί ταυτόχρονα τη δεύτερη αιτία θανάτου από καρκίνο. Το πιο σημαντικό στοιχείο είναι ότι η νόσος, εάν ανιχνευθεί σε αρχικά στάδια, είναι ιάσιμη. Ένα στοιχείο που διαδραματίζει σημαντικό ρόλο είναι η κληρονομική προδιάθεση, η οποία μάλιστα ενοχοποιείται σε ποσοστό 9%. Φαίνεται επίσης πως υπάρχουν ισχυροί περιβαλλοντικοί και διαιτητικοί παράγοντες που επηρεάζουν την εκδήλωση της νόσου, όπως η πλούσια σε λίπος διατροφή.

Στα αρχικά στάδια, όπου το νεόπλασμα είναι ακόμα εντοπισμένο, η νόσος είναι ασυμπτωματική. Για το λόγο αυτό και ο καρκίνος του προστάτη είναι ύπουλος καρκίνος, αφού για μεγάλο χρονικό διάστημα δεν δίνει συμπτώματα. Όταν το νεόπλασμα είναι αρκετά προχωρημένο, είναι δυνατόν να προκαλέσει δυσουρία, συχνουρία, αιματουρία, νεφρικό πόνο, καθώς και οστικά άλγη όταν υπάρχουν οστικές μεταστάσεις.

Η πρώιμη διάγνωση συνεπώς του καρκίνου του προστάτη αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο για την αποτελεσματική θεραπεία της νόσου. Για το λόγο αυτό οι πρόσφατες κατευθυντήριες οδηγίες υποστηρίζουν ότι κάθε άνδρας ηλικίας άνω των 45 ετών πρέπει να υποβάλεται ετησίως σε προληπτικό έλεγχο με δακτυλική εξέταση του προστάτη και μέτρηση του PSA του αίματος.

Πρόσφατα δημοσιεύθηκε ένα πρωτοποριακό μαθηματικό μοντέλο από το Ίδρυμα Ερεύνης για τον Καρκίνο του Προστάτου (SWOP), το οποίο χρησιμοποιεί 4 παραμέτρους που έχουν αποδειχθεί ανεξάρτητοι προγνωστικοί δείκτες για την παρουσία καρκίνου προστάτη στη βιοψία και με βάση αυτές υπολογίζεται σε κάθε ασθενή η ακριβής πιθανότητα να πάσχει από τη νόσο. Οι δείκτες αυτοί είναι

1) το αποτέλεσμα της δακτυλικής εξέτασης του προστάτη (σκληρία ή όχι)

2) η τιμή του PSA του αίματος

3) ο όγκος του προστάτη υπολογιζόμενος με το διορθικό υπερηχογράφημα του προστάτη, και

4) η παρουσία ή απουσία  υποηχογενών βλαβών στο διορθικό υπερηχογράφημα του προστάτη.

ΔΑΚΤΥΛΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ ΠΡΟΣΤΑΤΟΥ. ΠΟΣΟ ΒΑΣΙΚΗ ΕΙΝΑΙ?

Με τη δακτυλική εξέταση γίνεται ψηλάφηση του προστάτη διαμέσου του εντέρου. Μόνο στο 30% των ασθενών με καρκίνο προστάτη μπορεί να ψηλαφηθεί σκληρία. Η αρνητική δακτυλική εξέταση επομένως δεν αποκλείει την ύπαρξη καρκίνου. Θα πρέπει ωστόσο να τονισθεί ότι και καλοήθεις παθήσεις, όπως λιθίαση ή φλεγμονές του προστάτη μπορεί επίσης να προκαλέσουν σκληρία στον προστάτη.

ΕΙΝΑΙ ΤΟ PSA ΑΞΙΟΠΙΣΤΟΣ ΔΕΙΚΤΗΣ ΚΑΡΚΙΝΟΥ ΤΟΥ ΠΡΟΣΤΑΤΗ?

Το ειδικό προστατικό αντιγόνο (PSA – Prostate Specific Antigen) είναι μία γλυκοπρωτεΐνη που παράγεται αποκλειστικά από τα προστατικά επιθηλιακά κύτταρα και βοηθά στη ρευστοποίηση του σπέρματος. Στον καρκίνο του προστάτη απελευθερώνονται μεγάλες ποσότητες PSA στο αίμα με αποτέλεσμα η τιμή του συνήθως να είναι μεγαλύτερη από 4 ng/ml. Σήμερα θεωρείται ο πιο αξιόπιστος καρκινικός δείκτης. Το PSA όμως δεν αυξάνεται μόνο στον καρκίνο αλλά και σε καλοήθεις παθήσεις, όπως είναι η καλοήθης υπερτροφία και οι φλεγμονές του προστάτη, με αποτέλεσμα να δημιουργούνται συχνά διαγνωστικά  προβλήματα. Πρέπει επίσης να τονισθεί ότι κάποια φάρμακα που χορηγούνται στην καλοήθη υπερτροφία μειώνουν περίπου κατά 50% το PSA στο αίμα και συνεπώς στους ασθενείς αυτούς η αξιολόγηση του PSA γίνεται με διαφορετικό τρόπο. Με την ευρεία εφαρμογή του PSA η διάγνωση του προστατικού καρκίνου γίνεται σε πρωιμότερα θεραπεύσιμα στάδια καθώς ανιχνεύεται 3 – 5 χρόνια νωρίτερα από ότι με την κλινική διάγνωση.

Το PSA όμως δεν στερείται μειονεκτημάτων. Μεγάλος αριθμός καρκίνων του προστάτη δεν ανιχνεύεται με το PSA, καθώς το 20 – 25 % των ανδρών με καρκίνο έχουν PSA κάτω από 4 ng/ml.  Για την αύξηση της διαγνωστικής αξίας του PSA και τη μείωση του αριθμού των άσκοπα εκτελούμενων βιοψιών του προστάτη χρησιμοποιείται στην κλινική πράξη ο ρυθμός ετήσιας αύξησης του PSA, καθώς μεγάλες ετήσιες αυξήσεις της τιμής του PSA μπορεί να υποκρύπτουν καρκίνο του προστάτη, ακόμη και αν το PSA είναι φυσιολογικό. Η μέτρηση του ελεύθερου PSA (free PSA), μιας μοριακής μορφής του PSA στο αίμα, πρέπει να γίνεται όταν το PSA είναι 2,5 – 10 ng/ml, με σκοπό την αποφυγή άσκοπων βιοψιών.

Το διορθικό υπερηχογράφημα του προστάτη είναι βασική απεικονιστική εξέταση με την οποία υπολογίζεται με ακρίβεια το μέγεθος του προστάτη και ανευρίσκονται πιθανές ύποπτες υποηχογενείς εστίες ή περιοχές με διαταραχή της αγγείωσης μέσα στο προστατικό παρέγχυμα ενδεικτικές κακοήθειας οι οποίες δεν ψηλαφώνται στη δακτυλική εξέταση.

ΒΙΟΨΙΑ ΠΡΟΣΤΑΤΟΥ. ΠΟΤΕ ΓΙΝΕΤΑΙ?

Η οριστική διάγνωση του καρκίνου του προστάτη γίνεται μόνο με την βιοψία.  Κάθε άνδρας με θετική δακτυλική εξέταση και/ή αυξημένο PSA πρέπει να υποβάλεται σε κατευθυνόμενη με διορθικό υπερηχοτομογράφο βιοψία.  Με το διορθικό υπερηχογράφημα, ελέγχουμε την τοπική επέκταση της νόσου και λαμβάνονται κατευθυνόμενες βιοψίες από ύποπτες περιοχές αλλά και τυχαίες βιοψίες. Η πρώτη βιοψία προστάτη δεν διαγιγνώσκει πάντοτε τον καρκίνο και μπορεί να χρειαστεί και επανάληψη της βιοψίας. Στη πρώτη βιοψία διαφεύγει συνήθως το 15% των καρκίνων του προστάτη.

Οι θεραπευτικές λύσεις που διαθέτουμε για να αντιμετωπίσουμε τον καρκίνο του προστάτη είναι η ριζική προστατεκτομή, η ακτινοθεραπεία (εξωτερική ακτινοβολία-IMRT και βραχυθεραπεία) και η ορμονοθεραπεία. Η επιλογή της θεραπευτικής στρατηγικής εξαρτάται από το στάδιο της νόσου, την τιμή του PSA και το προσδόκιμο επιβίωσης του ασθενούς.

Η ριζική προστατεκτομή αποτελεί σήμερα τη θεραπεία εκλογής στον ενδοπροστατικό καρκίνο σε άτομα με μεγάλο προσδόκιμο επιβίωσης. Είναι μία επέμβαση η οποία έχει τη δυνατότητα να θεραπεύσει πλήρως έναν ασθενή με τοπικά εντοπισμένη νόσο και έχει βρεθεί ότι η 10ετής ελεύθερη νόσου επιβίωση των ασθενών που υποβάλλονται σε αυτή την επέμβαση ξεπερνά το 75%. Η ακτινοθεραπεία είναι θεραπεία δεύτερης εκλογής και εφαρμόζεται σε άτομα με εντοπισμένο καρκίνο και προσδόκιμο επιβίωσης μικρότερο των 8 – 10 ετών. Στους ασθενείς με μεταστατική νόσο σκοπός μας είναι η επιμήκυνση του χρόνου επιβίωσης και η βελτίωση της ποιότητας ζωής. Η θεραπεία για τους ασθενείς αυτούς είναι η φαρμακευτική ή χειρουργική αδρανοποίηση των ανδρογόνων ορμονών.