Αιματουρία είναι η κατάσταση κατά την οποία ο ασθενής αποβάλλει ούρα που περιέχουν αίμα. Στη μικροσκοπική αιματουρία, τα ούρα φαίνονται φυσιολογικά στο μάτι αλλά η εξέτασή τους στο μικροσκόπιο δείχνει υψηλό αριθμό ερυθρών αιμοσφαιρίων.Στη μακροσκοπική αιματουρία, τα ούρα φαίνονται κόκκινα με το μάτι.

Αυτή η κατάσταση μπορεί να οφείλεται σε καταστάσεις εκτός του ουροποιητικού συστήματος (όπως αιμορραγικές διαθέσεις, δρεπανοκυτταρική αναιμία, λήψη αντιπηκτικών ή αντιαιμοπεταλιακών φαρμάκων) αλλά συνηθέστερα η αιτία βρίσκεται εντός του ουροποιητικού (ουρολοιμώξεις, ιδιαίτερα η κυστίτιδα, φλεγμονώδεις παθήσεις της ουροδόχου κύστης, νεφρολιθίαση, καλοήθης υπερπλασία του προστάτη, καρκίνος των νεφρών, της ουροδόχου κύστης ή του προστάτη, ασθένειες των νεφρών όπως σπειραματονεφρίτιδες και η νεφροπάθεια τύπου IgA, προστατίτιδα, τραυματισμοί του ουροποιητικού συστήματος κλπ.).

Ουσιαστικά σχεδόν όλες οι ουρολογικές και νεφρολογικές παθήσεις μπορεί να προκαλέσουν αιματουρία, όμως καμιά αιματουρία δεν πρέπει να θεωρείται αθώα και η πρώτη υποψία πρέπει πάντα να είναι κάποιο νεόπλασμα. Για το λόγο αυτό είναι απαραίτητο να ζητείται άμεσα η βοήθεια του Ουρολόγου ο οποίος θα πρέπει να διερευνήσει το πρόβλημα. Η έντονη σωματική άσκηση είναι σε θέση μερικές φορές να προκαλέσει αιματουρία η οποία όμως δεν διαρκεί περισσότερο από 24 ώρες. Σε πολλές περιπτώσεις εκδηλώνεται αιματουρία χωρίς να εντοπίζεται κάποια αιτία που την προκαλεί.

Ο ασθενής με αιματουρία μπορεί να μην έχει κανένα άλλο σύμπτωμα. Συχνά όμως αναφέρει πόνο κατά την ούρηση, συχνουρία, καύσος, δυσκολία στην ούρηση ή αιματουρία μετά από κόπωση. Η εμφάνιση πηγμάτων αίματος στα ούρα είναι σημάδι μεγάλης αιματουρίας και χρειάζεται γρήγορη εκτίμηση και αντιμετώπιση.

Για να επιβεβαιωθεί η ύπαρξη αιματουρίας πρέπει να γίνει γενική εξέταση ούρων. Μερικές φορές το χρώμα των ούρων γίνεται “ερυθρό” από λήψη ορισμένων τροφών (παντζάρια), ή φαρμάκων (ριφαμπικίνη, παράγωγα ανθακινόνης), ή βιταμινών (Β12) ενώ σε ασθενείς με ίκτερο τα ούρα έχουν χρώμα σαν κονιάκ. Επίσης μπορεί να έχουμε αυτόματη έξοδο αίματος από την ουρήθρα (χωρίς ούρηση) οπότε μιλάμε για ουρηθρορραγία, που είναι μια διαφορετική κατάσταση από την αιματουρία. Στις γυναίκες πρέπει επίσης να διευκρινίζεται αν το αίμα προέρχεται από τον κόλπο και απλώς αναμιγνύεται με την έξοδο των ούρων.

Η αιματουρία, όπως αναφέραμε, είναι το χαρακτηριστικό σύμπτωμα του καρκίνου της ουροδόχου κύστης, ανεξάρτητα εάν πρόκειται για επιφανειακό ή διηθητικό καρκίνο, και έχει τρία χαρακτηριστικά: είναι ολική, ανώδυνος, δηλαδή ο ασθενής δεν πονάει, και διαλείπουσα, δηλαδή μπορεί να υπάρχει αίμα σε μία ούρηση και εν συνεχεία τα ούρα να είναι καθαρά για ημέρες ή και πιο μεγάλο χρονικό διάστημα (μήνες).

Αυτό είναι δυστυχώς μειονέκτημα γιατί ο ασθενής επαναπαύεται, ενώ η νόσος προχωρεί. Σπάνια ασθενής με καρκίνο κύστεως δεν έχει αιματουρία. Η ούρηση δεν είναι συνήθως επώδυνη, αλλά μπορεί να υπάρχει καύσος κι ο ασθενής ουρεί συχνά βγάζοντας μικρές ποσότητες ούρων. Αν έχει αναπτυχθεί υδρονέφρωση, δηλαδή επέκταση του όγκου προς τους ουρητήρες, μπορεί να υπάρχει πόνος στη μέση. Κι επειδή η ουροδόχος κύστη είναι ιδιαίτερα ευπαθής σε λοιμώξεις όταν περιέχει όγκο, μπορεί να εμφανιστούν συμπτώματα κυστίτιδας με δυσουρία και συχνουρία. Όταν ο όγκος αναπτυχθεί στον αυχένα της κύστεως μειώνει την ακτίνα της ούρησης. Η αιματουρία λοιπόν είναι το κύριο σύμπτωμα του καρκίνου της κύστης, χωρίς αυτό να σημαίνει πως κάθε αιματουρία είναι και καρκίνος, αλλά κάθε αιματουρία χρειάζεται έλεγχο ακόμη κι όταν εμφανίζεται για μία φορά.

Για να εντοπιστεί αδρά το σημείο προέλευσης της αιματουρίας ο ασθενής καλείται να ουρήσει σε τρία διαδοχικά δοχεία. Η αρχή της ούρησης συλλέγεται στο πρώτο δοχείο, η μέση της ούρησης στο δεύτερο και το τέλος της ούρησης στο τρίτο. Αρχική αιματουρία (αιματηρά ούρα μόνο στο πρώτο δοχείο) συνήθως σημαίνει αιμορραγία από την οπίσθια ουρήθρα. Τελική αιματουρία (αιματηρά ούρα στο τρίτο δοχείο) συνήθως προέρχεται από την ουροδόχο κύστη ενώ ολική αιματουρία (και στα τρία δοχεία) από το ανώτερο ουροποιητικό (νεφροί, ουρητήρες). Η διάκριση αυτή είναι τελείως αδρή και σχηματική και είναι απαραίτητος ο παραπέρα έλεγχος για την διαπίστωση του αιτίου της αιματουρίας.

Ο απαραίτητος έλεγχος μιας αιματουρίας περιλαμβάνει τη λήψη του προσωπικού και οικογενειακού ιστορικού του ασθενούς, την κλινική εξέταση του ασθενούς, με την ψηλάφηση των νεφρών και τη δακτυλική εξέταση του προστάτη, καθώς και τον κατάλληλο εργαστηριακό και απεικονιστικό έλεγχο. Βασικές εργαστηριακές εξετάσεις είναι η γενική και καλλιέργεια ούρων, οι οποίες επιτρέπουν να διαφανεί κατά πόσο υπάρχει μια ουρολοίμωξη. Η παρουσία μορφωμάτων από κύτταρα σε σχήμα σωληναρίων των νεφρών (κύλινδροι) είναι ένδειξη παθολογίας των νεφρών.

Η ύπαρξη υπερβολικών συγκεντρώσεων πρωτεϊνών στα ούρα δείχνει ότι υπάρχει κάποια ασθένεια στους νεφρούς ή συστηματική διαταραχή. Οι αναλύσεις αίματος επιτρέπουν να φανεί κατά πόσο υπάρχει αναιμία, διαταραχή των δεικτών νεφρικής λειτουργίας (ουρία, κρεατινίνη, ουρικό οξύ), ανωμαλίες των ηλεκτρολυτών (νάτριο, κάλιο) ή ανωμαλίες του ασβεστίου και του φωσφόρου. Βασικός είναι ο έλεγχος της πηκτικότητας του αίματος και ο υπολογισμός του PSA (ειδικό προστατικό αντιγόνο), όπως και η κυτταρολογική εξέταση των ούρων (ή κάποια από τις νεότερες εξετάσεις, όπως το BTA test).

Το υπερηχογράφημα νεφρών, κύστεως, προστάτη αποτελεί την πρώτη απεικονιστική εξέταση που θα χρειαστεί. Η ενδοφλέβια πυελογραφία συνεχίζει να κατέχει εξέχουσα θέση στον έλεγχο μιας αιματουρίας ενώ η αξονική τομογραφία συνιστάται επί συγκεκριμένων ενδείξεων. Απολύτως απαραίτητη είναι και η κυστεοσκόπηση για τον πλήρη έλεγχο του κατώτερου ουροποιητικού που είναι η συχνότερη θέση ανάπτυξης ουροθηλιακού καρκίνου. Η κυστεοσκόπηση είναι ενδοσκοπική μέθοδος που επιτρέπει την εξέταση του εσωτερικού της ουροδόχου κύστης. Κατά την κυστεοσκόπηση εκτός από την επισκόπηση του εσωτερικού της κύστης, μπορούν να γίνουν βιοψίες από μορφώματα ή ύποπτες περιοχές που πιθανόν να υπάρχουν. Η μέθοδος χρησιμοποιείται επίσης και για θεραπευτικούς σκοπούς.

Για την αντιμετώπιση της αιματουρίας υπάρχουν ορισμένα άμεσα μέτρα. Συνιστάται η άφθονη λήψη υγρών. Εφόσον υπάρχει λοίμωξη χορηγείται το κατάλληλο αντιβιοτικό. Σε μεγάλη αιματουρία με πήγματα χρειάζεται τοποθέτηση ουροκαθετήρα και πλύσεις κύστεως μέχρι την υποχώρηση της αιματουρίας. Αφού ολοκληρωθεί ο έλεγχος και διαπιστωθεί η αιτία της αιματουρίας μπορεί να χρειαστεί χειρουργική επέμβαση για την αντιμετώπισή της. Συνηθέστερες αιτίες που χρειάζονται χειρουργική αντιμετώπιση είναι τα νεοπλάσματα των νεφρών, οι όγκοι της ουροδόχου κύστης και του προστάτη και η υπερπλασία του προστάτη. Η λιθίαση των νεφρών σήμερα αντιμετωπίζεται στις περισσότερες περιπτώσεις με εξωσωματική λιθοτριψία.

Σαν συμπέρασμα μπορούμε να πούμε ότι ο έλεγχος κάθε αιματουρίας είναι το καθοριστικό στοιχείο για την έγκαιρη διάγνωση κάθε καρκίνου του ουροποιητικού συστήματος.