«ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΤΟΥ ΠΡΟΣΤΑΤΗ» Ο συχνότερος καρκίνος στον άνδρα

Ο καρκίνος του προστάτη είναι σήμερα ο συχνότερος καρκίνος στον άνδρα και αποτελεί ταυτόχρονα τη δεύτερη αιτία θανάτου από καρκίνο. Αξίζει να σημειωθεί ότι διαγιγνώσκονται ετησίως 2,6 εκατομμύρια νέες περιπτώσεις καρκίνου προστάτη στην Ευρώπη, στις ΗΠΑ δε κάθε 3 λεπτά διαγιγνώσκεται μία νέα περίπτωση καρκίνου του προστάτη ενώ κάθε 15 λεπτά ένας άνδρας πεθαίνει από τη νόσο.

Ο καρκίνος του προστάτη είναι αναμφισβήτητα μία νόσος που σχετίζεται με την ηλικία. Σπανιότερα εμφανίζεται πριν την ηλικία των 55 ετών, αλλά στις περιπτώσεις αυτές είναι κακοηθέστερος. Αντίθετα, απαντάται συχνότερα σε μεγαλύτερους άνδρες και στις περιπτώσεις αυτές ακολουθεί πιο καλοήθη κλινική πορεία. Όταν παρουσιάζει μεταστάσεις, αυτές εντοπίζονται κυρίως στα οστά. Το πιο σημαντικό στοιχείο ωστόσο είναι ότι η νόσος, εάν ανιχνευθεί σε αρχικά στάδια, είναι ιάσιμη.

Πολλές μελέτες έχουν γίνει με σκοπό να αποσαφηνισθούν οι αιτιολογικοί ή προδιαθεσικοί παράγοντες του καρκίνου του προστάτη, χωρίς όμως να έχουν καταλήξει σε σαφή συμπεράσματα. Ένα στοιχείο που διαδραματίζει προφανώς σημαντικό ρόλο είναι η κληρονομική προδιάθεση, η οποία μάλιστα ενοχοποιείται σε ποσοστό 9%. Φαίνεται επίσης πως υπάρχουν ισχυροί περιβαλλοντικοί και διαιτητικοί παράγοντες που επηρεάζουν την εκδήλωση της νόσου, όπως η πλούσια σε λίπος διατροφή, η παρουσία χρωστικών ουσιών στις τροφές, καθώς και η έλλειψη των βιταμινών Ε και D. Παρόλα αυτά, τα παραπάνω αίτια δεν έχουν ακόμα επιβεβαιωθεί σε μεγάλες επιδημιολογικές  μελέτες.

Η ύπαρξη συμπτωμάτων εξαρτάται κατά κύριο λόγο από το στάδιο της νόσου. Στα αρχικά στάδια, όπου το νεόπλασμα είναι ακόμα εντοπισμένο, η νόσος είναι ασυμπτωματική. Για το λόγο αυτό και ο καρκίνος του προστάτη είναι  ύπουλος καρκίνος, αφού για μεγάλο χρονικό διάστημα δεν δίνει συμπτώματα.  Όταν το νεόπλασμα είναι αρκετά προχωρημένο, είναι δυνατόν να προκαλέσει δυσουρία, συχνουρία, αιματουρία, νεφρικό πόνο, καθώς και οστικά άλγη όταν υπάρχουν οστικές μεταστάσεις.

Η πρώιμη διάγνωση συνεπώς του καρκίνου του προστάτη αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο για την αποτελεσματική θεραπεία της νόσου. Για το λόγο αυτό οι πρόσφατες κατευθυντήριες οδηγίες υποστηρίζουν ότι κάθε άνδρας ηλικίας άνω των 45 ετών πρέπει να υποβάλεται ετησίως σε προληπτικό έλεγχο με δακτυλική εξέταση του προστάτη και μέτρηση του PSA του αίματος.

Με τη δακτυλική εξέταση γίνεται ψηλάφηση του προστάτη διαμέσου του εντέρου. Μόνο στο 30% των ασθενών με καρκίνο προστάτη μπορεί να ψηλαφηθεί σκληρία. Η αρνητική δακτυλική εξέταση επομένως δεν αποκλείει την ύπαρξη καρκίνου. Θα πρέπει ωστόσο να τονισθεί ότι και καλοήθεις παθήσεις, όπως λιθίαση ή φλεγμονές του προστάτη μπορεί επίσης να προκαλέσουν σκληρία στον προστάτη.

Το ειδικό προστατικό αντιγόνο (PSA – Prostate Specific Antigen) είναι μία γλυκοπρωτεΐνη που παράγεται αποκλειστικά από τα προστατικά επιθηλιακά κύτταρα και βοηθά στη ρευστοποίηση του σπέρματος. Στον καρκίνο του προστάτη απελευθερώνονται μεγάλες ποσότητες PSA στο αίμα με αποτέλεσμα η τιμή του συνήθως να είναι μεγαλύτερη από 4 ng/ml. Σήμερα θεωρείται ο πιο αξιόπιστος καρκινικός δείκτης. Το PSA όμως δεν αυξάνεται μόνο στον καρκίνο αλλά και σε καλοήθεις παθήσεις, όπως είναι η καλοήθης υπερτροφία και οι φλεγμονές του προστάτη, με αποτέλεσμα να δημιουργούνται συχνά διαγνωστικά  προβλήματα. Πρέπει επίσης να τονισθεί ότι κάποια φάρμακα που χορηγούνται στην καλοήθη υπερτροφία μειώνουν περίπου κατά 50% το PSA στο αίμα και συνεπώς στους ασθενείς αυτούς η αξιολόγηση του PSA γίνεται με διαφορετικό τρόπο.

Το PSA χρησιμεύει σήμερα στη διάγνωση του καρκίνου του προστάτη, στη σταδιοποίηση της νεοπλασματικής νόσου και στην παρακολούθηση των ασθενών που υποβάλλονται σε θεραπεία.  Με την ευρεία εφαρμογή του PSA η διάγνωση του προστατικού καρκίνου γίνεται σε πρωιμότερα θεραπεύσιμα στάδια καθώς ανιχνεύεται 3 – 5 χρόνια νωρίτερα από ότι με την κλινική διάγνωση, ενώ κατά τη διάρκεια της θεραπείας ελέγχει την ανταπόκριση στη θεραπεία, την ύπαρξη υπολειμματικής νόσου και τις υποτροπές.

Το PSA όμως δεν στερείται μειονεκτημάτων. Πολλές είναι οι άσκοπες βιοψίες του προστάτη που αποφασίζονται στα πλαίσια μιας αυξημένης τιμής του.  Υπολογίζεται μάλιστα ότι μόνο στο 25 – 30% των ασθενών που υπεβλήθησαν σε βιοψία προστάτη λόγω αυξημένου PSA ( 4 – 10  ng /ml) διαγιγνώσθηκε καρκίνος.  Επιπλέον, μεγάλος αριθμός καρκίνων του προστάτη δεν ανιχνεύεται με το PSA, καθώς το 20 – 25 % των ανδρών με καρκίνο έχουν PSA κάτω από 4 ng/ml.  Για την αύξηση της διαγνωστικής αξίας του PSA και τη μείωση του αριθμού των άσκοπα εκτελούμενων βιοψιών του προστάτη χρησιμοποιείται στην κλινική πράξη ο ρυθμός ετήσιας αύξησης του PSA, καθώς μεγάλες ετήσιες αυξήσεις της τιμής του PSA μπορεί να υποκρύπτουν καρκίνο του προστάτη, ακόμη και αν το PSA είναι φυσιολογικό. Η μέτρηση του ελεύθερου PSA (free PSA), μιας μοριακής μορφής του PSA στο αίμα, πρέπει να γίνεται όταν το PSA είναι 4 – 10 ng/ml, με σκοπό την αποφυγή άσκοπων βιοψιών.

Η διάγνωση του καρκίνου του προστάτη γίνεται μόνο με την βιοψία.  Κάθε άνδρας με θετική δακτυλική εξέταση και/ή αυξημένο PSA πρέπει να υποβάλεται σε κατευθυνόμενη με διορθικό υπερηχοτομογράφο βιοψία.  Με το διορθικό υπερηχογράφημα, ελέγχουμε την τοπική επέκταση της νόσου και λαμβάνονται κατευθυνόμενες βιοψίες από ύποπτες περιοχές αλλά και τυχαίες βιοψίες. Η πρώτη βιοψία προστάτη δεν διαγιγνώσκει πάντοτε τον καρκίνο και μπορεί να χρειαστεί και επανάληψη της βιοψίας. Στη πρώτη βιοψία διαφεύγει συνήθως το 15% των καρκίνων του προστάτη.

Οι θεραπευτικές λύσεις που διαθέτουμε για να αντιμετωπίσουμε τον καρκίνο του προστάτη είναι η ριζική προστατεκτομή, η ακτινοθεραπεία και η ορμονοθεραπεία. Η επιλογή της θεραπευτικής στρατηγικής εξαρτάται από το στάδιο της νόσου, την τιμή του PSA και το προσδόκιμο επιβίωσης του ασθενούς.

Η ριζική προστατεκτομή αποτελεί σήμερα τη θεραπεία εκλογής στον ενδοπροστατικό καρκίνο σε άτομα με μεγάλο προσδόκιμο επιβίωσης. Είναι μία επέμβαση η οποία έχει τη δυνατότητα να θεραπεύσει πλήρως έναν ασθενή με τοπικά εντοπισμένη νόσο και έχει βρεθεί ότι η 10ετής ελεύθερη νόσου επιβίωση των ασθενών που υποβάλλονται σε αυτή την επέμβαση ξεπερνά το 75%. Οι βασικές απώτερες επιπλοκές της ριζικής προστατεκτομής είναι η ακράτεια των ούρων και η ανικανότητα. Η ακράτεια των ούρων συνήθως συμβαίνει σε ένα ποσοστό μικρότερο του 3%, ενώ η σεξουαλική ανικανότητα συναντάται σε ποσοστό περίπου 55%.

Η ακτινοθεραπεία είναι θεραπεία δεύτερης εκλογής και εφαρμόζεται σε άτομα με εντοπισμένο καρκίνο και προσδόκιμο επιβίωσης μικρότερο των 8 – 10 ετών. Υπάρχουν δύο είδη ακτινοθεραπείας, η εξωτερική ακτινοβολία (IMRT) και η βραχυθεραπεία, κατά την οποία εμφυτεύονται εντός του προστάτη ραδιενεργοί κόκκοι ιωδίου και οι οποίοι ακτινοβολούν τοπικά τον όγκο. Ανικανότητα παρατηρείται και μετά από ακτινοθεραπεία, σε ποσοστό 25% μετά από βραχυθεραπεία και 45% μετά από εξωτερική ακτινοβολία.

Πολλές εργασίες έχουν γίνει στην προσπάθεια να συγκριθούν τα αποτελέσματα της ριζικής προστατεκτομής και της ακτινοθεραπείας. Σύμφωνα με πρόσφατα βιβλιογραφικά δεδομένα, η 5ετής επιβίωση των ασθενών με ενδοπροστατικό καρκίνο είναι η ίδια είτε υπεβλήθησαν σε ριζική προστατεκτομή είτε σε εξωτερική ακτινοβολία είτε σε βραχυθεραπεία. Ωστόσο, η 10ετής επιβίωση των ίδιων ασθενών είναι σαφώς μεγαλύτερη σε αυτούς που υπεβλήθησαν σε ριζική προστατεκτομή.

Στους ασθενείς με μεταστατική νόσο σκοπός μας είναι η επιμήκυνση του χρόνου επιβίωσης και η βελτίωση της ποιότητας ζωής. Η θεραπεία για τους ασθενείς αυτούς είναι η φαρμακευτική ή χειρουργική αδρανοποίηση των ανδρογόνων ορμονών. Ο μέσος χρόνος επιβίωσης των ασθενών με μεταστατική νόσο έχει βρεθεί ότι είναι 28 – 53 μήνες. Νεότερα φάρμακα βρίσκονται σήμερα υπό έρευνα και τα επόμενα χρόνια καθοριστικός θα είναι ο ρόλος που θα διαδραματίσει η χημειοθεραπεία με τα τελευταίας γενιάς φάρμακα και η γονιδιακή θεραπεία βασισμένη στην αποσαφήνιση των μοριακών μηχανισμών που διέπουν τη διαδικασία της καρκινογένεσης.